Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych („CRBR”) działa od 13 października 2019 r. Podmioty wymienione w art. 58 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („ustawa AML”), zasadniczo spółki handlowe z wyłączeniem spółek publicznych, mają obowiązek zidentyfikowania i wpisania danych beneficjenta rzeczywistego do rejestru. Dokonywanie wpisów do CRBR nie jest skomplikowane, wpisu dokonuje się z poziomu przeglądarki internetowej, a plik wystarczy podpisać za pomocą ePUAP. Jednak jest kilka spraw, które nastręczają poważne trudności użytkownikom.

Spółki publiczne, a obowiązek zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego do CRBR na gruncie ustawy AML

Art. 58 ustawy AML zobowiązuje do zgłaszania i aktualizacji informacji o beneficjentach rzeczywistych następujące podmioty:

• spółki jawne,
• spółki komandytowe,
• spółki komandytowo-akcyjne,
• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
• spółki akcyjne, z wyjątkiem spółek publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych („ustawa o ofercie”).

Z powyższego przepisu jasno wynika, że spółki publiczne, a więc spółki, których co najmniej jednak akcja jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzona do obrotu w alternatywnym systemie obrotu na terytorium RP (definicja spółki publicznej z art. 4 pkt 20) ustawy o ofercie), nie podlegają obowiązkowi zgłaszania beneficjentów rzeczywistych do CRBR. Powyższe wyłączenie spod generalnego obowiązku identyfikacji i zgłaszania beneficjentów rzeczywistych do CRBR koresponduje (choć oba przepisy nie są ze sobą zgodne) z definicją beneficjenta rzeczywistego zamieszczoną w art. 2 ust. 2 pkt 1) lit. a) ustawy AML, który określa przesłanki uznania osoby fizycznej za beneficjenta rzeczywistego w przypadku „klienta będącego osobą prawną inną niż spółka, której papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym podlegającym wymogom ujawniania informacji wynikającym z przepisów prawa Unii Europejskiej lub odpowiadającym im przepisom prawa państwa trzeciego”. Bezpośrednie porównanie obu przepisów uwidacznia różnice i istniejące sprzeczności w samej ustawie AML. Obowiązek zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego do CRBR nie dotyczy spółek akcyjnych, których co najmniej jedna akcja jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym (np. prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie S. A.) lub wprowadzona do obrotu w alternatywnym systemie obrotu (np. rynek NewConnect). Z kolei przepis art. 2 ust. 2 pkt 1) lit. a) ustawy AML dotyczy tylko spółek, których akcje dopuszczone są do obrotu na rynku regulowanym. Inaczej mówiąc w świetle ustawy AML nie identyfikuje się beneficjenta rzeczywistego w stosunku do spółek, których akcje dopuszczone są do obrotu na rynku regulowanym, ale czyni się to w stosunku do spółek publicznych, których akcje wprowadzone są tylko do obrotu w alternatywnym systemie obrotu. Jednak mimo obowiązku identyfikowania przez instytucję obowiązaną beneficjenta rzeczywistego klienta będącego spółką, której akcje są wprowadzone do obrotu w alternatywnym systemie obrotu, spółka ta nie ma obowiązku wpisania danych beneficjenta do CRBR.

Spółki zależne od spółek publicznych, a obowiązek zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego do CRBR

Głównym jednak problemem związanym z CRBR jest obowiązek wpisywania beneficjentów rzeczywistych w stosunku do spółek (np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub niepublicznej spółki akcyjnej), które są zależne od spółki publicznej. Wydaje się, że skoro spółki publiczne nie mają obowiązku identyfikacji i ujawnienia beneficjenta rzeczywistego w CRBR to nakładanie tego obowiązku na spółki od nich zależne jest również niecelowe. Powyższe dotyczy zwłaszcza sytuacji, gdy spółka zależna jest w 100% kontrolowana przez spółkę publiczną. Ten aspekt funkcjonowania CRBR nastręcza dużo problemów podmiotom zależnym od spółek publicznych i obowiązanym do zgłoszenia danych do CRBR. Członkowie zarządu spółki zależnej stoją przed wyzwaniem kogo ujawnić jako beneficjenta rzeczywistego w sytuacji, gdy spółka dominująca nie ma obowiązku zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego do CRBR.

Przepisy ustawy AML nie dają jednoznacznej odpowiedzi na powyższe zagadnienie. Wydaje się, że powyższy problem musi zostać rozstrzygnięty w następujący sposób, choć to rozwiązanie nie będzie satysfakcjonujące dla zarządów spółek zależnych od spółek publicznych:

• w pierwszej kolejności, zarząd spółki zależnej od spółki publicznej zobowiązany jest dokonać identyfikacji beneficjenta rzeczywistego publicznej spółki zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 1) lit. a) tiret pierwszym, drugim, trzecim i czwartym ustawy AML, tj. zasadniczo szukać osób fizycznych będących akcjonariuszami lub udziałowcami, którym przysługuje więcej niż 25% ogólnej liczby akcji lub udziałów,
• w drugiej kolejności, jeżeli identyfikacja przeprowadzona w sposób powyższy nie przyniesie rezultatów, za beneficjenta rzeczywistego należy uznać „osobę zajmującą wyższe stanowisko kierownicze” w spółce zgłaszającej dane do CRBR, tj. najczęściej członka zarządu spółki zależnej od spółki publicznej.

Trzeba jednak pamiętać, że identyfikacja beneficjenta rzeczywistego zgodnie ze wskazówką z pkt 2) jest możliwa jeżeli:

• istnieje udokumentowany brak możliwości ustalenia lub wątpliwości co do osób fizycznych określonych w art. 2 ust. 2 pkt 1) lit. a) tiret pierwszym, drugim, trzecim i czwartym ustawy AML,
• nie stwierdzono podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Udokumentowany brak możliwości ustalenia beneficjenta rzeczywistego w praktyce

Brak możliwości ustalenia beneficjenta rzeczywistego musi być udokumentowany. Zarząd spółki zależnej musi wykazać, że działania podjęte w celu identyfikacji beneficjenta rzeczywistego z obiektywnych przyczyn nie przyniosły rezultatu. Udokumentowaną okolicznością może być to, że w spółce publicznej żaden z akcjonariuszy nie posiada więcej niż 25% ogólnej ilości akcji. Jeżeli jednak w spółce publicznej występuje akcjonariusz inny niż osoba fizyczna, który posiada co najmniej 25% ogólnej ilości akcji, zarząd spółki zależnej musi przeprowadzić „śledztwo”, kto jest beneficjentem rzeczywistym tego akcjonariusza. Takie „śledztwo” powinno być prowadzone aż do samej góry, w celu znalezienia osób fizycznych, których będzie można uznać za beneficjentów rzeczywistych (tj. zasadniczo posiadających bezpośrednio lub pośrednio 25% udziałów lub akcji). Jeżeli akcjonariusz jest podmiotem z krajów UE takie ustalenie można przeprowadzić na podstawie wpisów do odpowiednich rejestrów prowadzonych w tych państwach. Jeżeli jednak działania podjęte przez spółkę zależną nie przyniosą rezultatu, to dopiero wtedy można będzie powiedzieć, że wystąpił „udokumentowany brak” możliwości ustalenia beneficjenta rzeczywistego.

Wskazanie członków zarządów jako beneficjentów rzeczywistych możliwe jest, w przypadku „niestwierdzenia podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu”. Trzeba jednak podkreślić, że nie wszystkie spółki zobowiązane do dokonywania wpisów do CRBR są jednostkami obowiązanymi mającymi obowiązek stosowania ustawy AML, w tym dokonywania identyfikacji i oceny ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Stąd, spółki nie będące jednostkami podlegającymi ustawie AML mogą nie mieć wystarczającej wiedzy, aby wykazać, że nie występuje ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Zastanawiałem się czy jest technicznie możliwe, choć wątpliwe z punktu widzenia literalnej interpretacji przepisów ustawy AML, dokonanie zgłoszenia tylko reprezentantów spółki. Wynik mojego eksperymentu jest zamieszczony na poniższym print screenie.

W mojej opinii wymóg, aby spółki zależne, których ponad 75% akcji jest w posiadaniu spółek publicznych dokonywały wpisu beneficjentów rzeczywistych do CRBR jest niepraktyczny. Nie ma jednak żadnych podstaw, aby spółki zależne mogły nie dokonywać takich wpisów. W zakresie sygnalizowanego problemu pomocna byłaby interpretacja Generalnego Inspektora Informacji czy też KAS, jednakże do tej pory instytucje te nie odniosły się do tej kwestii. Na marginesie wspomnę, że podobny problem będą miały spółki zależne od Skarbu Państwa.

Na koniec trzeba przypomnieć, że 13 kwietnia 2020 r. mija okres przejściowy na dokonywanie wpisów w CRBR i w związku z tym upływa termin na dokonanie zgłoszeń do CRBR dla wszystkich spółek, które istniały w dniu 13 października 2019 r. Na spółkę, która nie zgłosi informacji o beneficjentach rzeczywistych w tym terminie może zostać nałożona kara do 1 000 000 złotych.

***

W przypadku pytań lub wątpliwości, zapraszam do kontaktu.

Szymon Kaczmarek

Adwokat/Wspólnik